عبدالرحمن بن محمد جزیریجَزیری، عبدالرحمان بن محمد، فقیه و عالم مصری است. ۱ - حیاتوی در ۱۲۹۹ در جزیره شَنْدَویل، از توابع استان سَوْهاج مصر علیا ، به دنیا آمد. بعدها به قاهره رفت و از ۱۳۱۳ تا ۱۳۲۶ در دانشگاه الازهر به تحصیل و تدریس پرداخت. در ۱۳۳۰، وزارت اوقاف مصر او را ناظر و سپس سرناظر مساجد کرد و مسئولیت نظارت بر ائمه جماعات و خطیبان مساجد برعهده‌اش گذاشته شد. [۱]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۳۳۴ـ۳۳۵، بیروت ۱۹۹۹.
[۲]
احمد عطیة اللّه، القاموس‌الاسلامی، ج۱، ص۶۰۹، قاهره ۱۳۸۳/ ۱۹۶۳.
[۳]
بسام عبدالوهاب جابی، معجم‌الاعلام: معجم تراجم لِاَشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، ج۱، ص۴۰۷، لیماسول، قبرس ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
در آن زمان خطابه‌های دینی، مقبول مردم نبود و آنان غالباً از نحوه القای مطالب و محدود شدن مباحث به موضوعاتی چون تحریم ربا و شرب خمر و نهی از سرقت ، شکایت داشتند. جزیری با ارشاد خطبا توانست محتوای خطابه‌ها را در جهت مسائل جاری در زندگی مردم ، هدایت نماید. وی، پس از بازنشستگی ، در دانشکده اصول دینِ جامع‌الازهر به تدریس پرداخت. [۴]
محمد عبدالمنعم خفاجی، الازهر فی‌الف عام، ج۲، ص۶۲، بیروت ۱۴۰۷ـ ۱۴۰۸/ ۱۹۸۷ـ ۱۹۸۸.
همچنین، عضو هیئت «کبارالعلماء» شد. [۵]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۳۳۵، بیروت ۱۹۹۹.
۲ - وفاتجزیری در ۱۳۶۰ در شهر حُلوان مصر وفات یافت. [۶]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۳۳۴ـ ۳۳۵، بیروت ۱۹۹۹.
۳ - اثر معروف جَزیریاثر علمی معروف او، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة است که در پنج جلد به‌چاپ رسیده است. به توصیه ملک فؤاد اول، پادشاه مصر، وزارت اوقاف گروهی از علمای مذاهب چهارگانه در جامع‌الازهر را مأمور تدوین اثری در باره آرای فقهی مذاهب چهارگانه اهل‌سنّت کرد که جزیری نیز یکی از آنان بود. جلد اول کتاب را این گروه تدوین کرد، اما بقیه مجلدات را جزیری به تنهایی نوشت. [۷]
المکتبة الازهریة ، فهرس‌الکتب الموجود بالمکتبة الازهریة، ج۳، ص۶۲، قاهره ۱۳۶۴.
۳.۱ - هدف از تالیفجزیری [۸]
عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی‌المذاهب الاربعة، ج ۱، ص۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
هدف از تألیف کتاب را دستیابی آسان ائمه مساجد به دیدگاههای مختلف فقهی ذکر کرده است.۳.۲ - محتواجلد اول کتاب، احکام عبادات و جلد دوم و سوم احکام معاملات را در بر دارد و در جلد چهارم به احوال شخصیه پرداخته شده است. جزیری در مقدمه جلد چهارم [۹]
عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی‌المذاهب الاربعة، ج۱، ص ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
گفته است که در جلد پنجم مباحث حدود ، وقف ، قضا و جهاد را مطرح خواهد کرد اما با فوت وی، فقط یادداشتهای بحث حدود به سرانجام رسید.بعدها علی حسن‌العُرَیضی، از استادان الازهر، با تنظیم و تکمیل یادداشتهای به‌جا مانده از جزیری، این جلد را به شکلی مشابه با مجلدات پیشین به‌چاپ رساند. در این کتاب، آرای مشترک حداقل دو مذهب از مذاهب چهارگانه آورده شده و اختلافات سایر مذاهب در فروع ، در ذیل متن به تفصیل آمده است. در مواردی معدود [۱۰]
عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی‌المذاهب الاربعة، ج۵، ص۶۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۱]
عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی‌المذاهب الاربعة، ج۵، ص۱۰۹، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۲]
عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی‌المذاهب الاربعة، ج۵، ص۱۲۴، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
برخی آرای اباضیان و امامیان نیز مطرح و نقد شده است.به‌علاوه، برای تمامی مسائل ذکر شده در کتاب عنوانی خاص تعیین گردیده است. جزیری در جلد اول، که با تجدیدنظر کلی او مجدداً به‌چاپ رسید، کوشیده است در برخی موارد، فلسفه تشریع احکام را نیز بیان نماید [۱۳]
عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی‌المذاهب الاربعة، ج۱، ص۴، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
هرچند در مجلدات بعدی، برای جلوگیری از افزایش حجم کتاب ، از این کار صرف‌نظر کرد؛ البته بعدها در کتاب الاخلاق به این مباحث پرداخت. [۱۴]
عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی‌المذاهب الاربعة، ج۳، ص۴، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
به‌طور کلی، شیوه مبتکرانه تحقیقی، بررسی تطبیقی آرای مذاهب چهارگانه، تهذیب، فصل‌بندی و دسته‌بندی ابتکاری آرای فقهی، همراه با نثر روان کتاب، از امتیازات این اثر است [۱۵]
محمد عبدالمنعم خفاجی، الازهر فی‌الف عام، ج۲، ص۶۳، بیروت ۱۴۰۷ـ ۱۴۰۸/ ۱۹۸۷ـ ۱۹۸۸.
که سبب اقبال محققان به آن و چاپهای متعدد کتاب نیز شده است.از جمله در کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة و مذهب اهل البیت (ع)، به کوشش سیدمحمد غروی و شیخ‌یاسر مازح، آرای فقهی امامیه نیز در کنار آرای مذاهب چهارگانه ذکر شده است. ۴ - آثار دیگرآثار دیگر جزیری عبارت‌اند از: توضیح‌العقائد، در علم کلام ؛ الاخلاق الدینیة والحِکَم الشرعیة؛ دیوان خُطَب؛ ادلة الیقین، که ردیه‌ای بر مبشری مسیحی است [۱۶]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۳۳۵، بیروت ۱۹۹۹.
[۱۷]
محمد عبدالمنعم خفاجی، الازهر فی‌الف عام، ج۲، ص۶۳، بیروت ۱۴۰۷ـ ۱۴۰۸/ ۱۹۸۷ـ ۱۹۸۸.
و مقالاتی که در نشریات عصر او به‌چاپ رسیده است، از جمله مقالاتی در مجله الازهر با عنوان کلی «السنة» در شرح احادیث فقهی ، از جمله در مباحثِ مهریه ازدواج ، حدود شرعی ، ربا ، سَلَم ، رهن و غیر آن.۵ - فهرست منابع(۱) بسام عبدالوهاب جابی، معجم‌الاعلام: معجم تراجم لِاَشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، لیماسول، قبرس ۱۴۰۷/۱۹۸۷. (۲) عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی‌المذاهب الاربعة، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۳) محمد عبدالمنعم خفاجی، الازهر فی‌الف عام، بیروت ۱۴۰۷ـ ۱۴۰۸/ ۱۹۸۷ـ ۱۹۸۸. (۴) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹. (۵) احمد عطیة اللّه، القاموس‌الاسلامی، قاهره ۱۳۸۳/ ۱۹۶۳. (۶) المکتبة الازهریة ، فهرس‌الکتب الموجود بالمکتبة الازهریة، قاهره ۱۳۶۴. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالرحمن بن محمد جزیری»، شماره۴۶۷۲. |